Արվեստաբանները կրկին անգամ ուղևորվեցին
ուսումասիրելու Շիրակի մարզի պատմամշակութային վայրերն ու ճարտարապետական հուշարձանները:
Այս անգամ՝ նշանակետ էր ընտրվել Հառիճի վանական համալիրը, Արթիկի Մեծ և Արթիկի Փոքր
եկեղեցիները:
Ուսանողները բացօթյա դասի ընթացքում բացի յուրացված նյութից անմիջական կերպով, իրենց սեփական աչքերով ծանոթացան
և ուսումնասիրեցին միաջնադարյան հայկական ճարտարապետությանը բնորոշ շինությունները,
եկեղեցիների տիպերն ու ոճային առանձնահատկությունները:
Առաջին կանգառը 7-13 դարում կառուցված
Հառիճի վանական համալիրն էր կամ Ղփչաղավանքը: Ինչպես գիտենք՝ վանքի գլխավոր եկեղեցին
Ջաքարե և Իվանե Երկայնաբազուկների հրամանով կառուցված խաչաձև-գմբեթավոր մեծաչափ շինությունն
է /13-րդ դար/, իսկ հնագույն շինությունը
5-րդ դ. կառուցված Ս.Գրիգոր մաստարայատիպ եկեղեցին է: Հառիճավանքը հայտնի է նաև իր
շուրջը հյուսված լեգենդներով, որի մասին պատմեցին նաև տեղացիները:
Հաջորդ վայրը, որ այցելեցինք Արթիկ քաղաքն
էր, որտեղ գտնվում են հայ ճարտարապետության
հայտնի մյուս երկու եկեղեցիները՝ խաչաձև հատակագծով
Սբ. Գևորգը կամ Գրիգոր Լուսավորիչ /7-րդ դար/
և բազիլիկ-կենտրոնագմբեթ Սբ. Մարինե կամ Աստվածածինը /5-րդ դար/ և ավելի ուշ շրջանի
գերեզմանոց դամբարանները, յուրահատուկ խաչքարերով:
Հարևանությամբ գտնվող երկու եկեղեցիներն էլ կիսավեր
վիճակում են գտնվում: Այստեղ՝ հնարավորություն
ընձեռնվեց ուսումնասիրել եկեղեցիների ճարտարապետական տարրերն ու շինարվեստը, քանի որ
ակնհայտ երևում էին բոլոր դետալները: Պետք է նշել, որ 5-րդ դարի եկեղեցու տարածքում
պեղումներ էին իրականացվել:
Եկեղեցու շրջակայքում դամբարաններ են: Հիմնականում քրիստոնեական թաղումներ են կատարվել:
Հնագետների ենթադրություններով՝ քահանաներ
են եղել, որոնց հուղարկավորել են եկեղեցու տարածքում:Հնավայրի վերին մշակութային շերտը
թվագրվում է 1800-ականներին: Այդ ժամանակաշրջանի գտածոն թոնիրն է ու եկեղեցու ջրատար
համակարգը: Կավե խողովակաշարը Արթիկի սարերի բնական աղբյուրների ջուրը հասցրել է եկեղեցուն
ու հարակից կացարաններին: /1/
Գյուղացիների խոսքերով՝ տարածքի հետագա
ուսումանսիրություններն ու եկեղեցու վերանորոգումը նախատեսվում է ապագայում, իսկ մեր՝ արվեստաբանների բացահայտումները՝ շարունակվելու
են նաև առաջիկայում:
![](https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEispQFrTFQYtlNbn8YxXH7abSjLvhsdHcxajeozG3hS0hqvc3QjLSsmZidoIBUOZHSQAcfa41CmW9BhyyQ1aHgqAHcmeJV5dlqqAmNKfX4w6MJ8d2Ke0WnFtmbyg_OxvDADOXcmbLsPoqk/s320-rw/74571212_2414866522126820_3871318344762130432_n.jpg)
![](https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEgQ36ISNvfUST6KO-juuG1TEyhtJ2WxS1y8DhX9Z44YZ2MOjJMLDkVVywM7omx-sEdsDH16waAuPtqdHK9OP6oQReN5FUNgaieEm7dRN-RcNIZcSVHhZKBohgTWKpyYXkCMrvVi5l0KvoI/s320-rw/74591986_1747467375384385_4349241036782960640_n.jpg)
![](https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEiYR_-iVpEUYNkJGiPIOYObXZcOsSnIkYQhzH74KGWCvnm9OBIOXhBOmD_b0v1NrE-husOqf1I1cVJHqzKuo6Hb8q7d69B0tLbuZEAiDCADc0BM95vo7KRP2eTQa_gSw1MAXC8dRSN6UbI/s320-rw/75402285_435398460505228_5552415325200318464_n.jpg)
![](https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEjOtJCw7KgwhuGFxOUQ9V4YszwPebKDwKWHhGa1hg7LtnW81rRbruiXyQP3axnQa6oidR6op3AUMWVhxqYJViwCuNyBvIEW9GITsHLOzX2-30ZaqqLpV4zEKSQScLQAFpB1n_OSpr-wkkE/s200-rw/75464149_954855174907474_3250426366234984448_n.jpg)