Բացահայտում ենք Շիրակի մարզը

Արվեստաբանները կրկին անգամ ուղևորվեցին ուսումասիրելու Շիրակի մարզի պատմամշակութային վայրերն ու ճարտարապետական հուշարձանները: Այս անգամ՝ նշանակետ էր ընտրվել Հառիճի վանական համալիրը, Արթիկի Մեծ և Արթիկի Փոքր եկեղեցիները:

Ուսանողները բացօթյա դասի ընթացքում  բացի յուրացված նյութից  անմիջական կերպով, իրենց սեփական աչքերով ծանոթացան և ուսումնասիրեցին միաջնադարյան հայկական ճարտարապետությանը բնորոշ շինությունները, եկեղեցիների տիպերն  ու  ոճային առանձնահատկությունները:

Առաջին կանգառը 7-13 դարում կառուցված Հառիճի վանական համալիրն էր կամ Ղփչաղավանքը: Ինչպես գիտենք՝ վանքի գլխավոր եկեղեցին Ջաքարե և Իվանե Երկայնաբազուկների հրամանով կառուցված խաչաձև-գմբեթավոր մեծաչափ շինությունն է /13-րդ դար/,  իսկ հնագույն շինությունը 5-րդ դ. կառուցված Ս.Գրիգոր մաստարայատիպ եկեղեցին է: Հառիճավանքը հայտնի է նաև իր շուրջը հյուսված լեգենդներով, որի մասին պատմեցին նաև տեղացիները:

Հաջորդ վայրը, որ այցելեցինք Արթիկ քաղաքն էր, որտեղ գտնվում  են հայ ճարտարապետության հայտնի մյուս երկու եկեղեցիները՝  խաչաձև հատակագծով Սբ. Գևորգը կամ Գրիգոր Լուսավորիչ  /7-րդ դար/ և բազիլիկ-կենտրոնագմբեթ Սբ. Մարինե կամ Աստվածածինը /5-րդ դար/ և ավելի ուշ շրջանի գերեզմանոց դամբարանները,  յուրահատուկ խաչքարերով:

 Հարևանությամբ գտնվող երկու եկեղեցիներն էլ կիսավեր վիճակում են գտնվում: Այստեղ՝  հնարավորություն ընձեռնվեց ուսումնասիրել եկեղեցիների ճարտարապետական տարրերն ու շինարվեստը, քանի որ ակնհայտ երևում էին բոլոր դետալները: Պետք է նշել, որ 5-րդ դարի եկեղեցու տարածքում պեղումներ էին իրականացվել:

Եկեղեցու շրջակայքում դամբարաններ  են: Հիմնականում քրիստոնեական թաղումներ են կատարվել: Հնագետների  ենթադրություններով՝ քահանաներ են եղել, որոնց հուղարկավորել են եկեղեցու տարածքում:Հնավայրի վերին մշակութային շերտը թվագրվում է 1800-ականներին: Այդ ժամանակաշրջանի գտածոն թոնիրն է ու եկեղեցու ջրատար համակարգը: Կավե խողովակաշարը Արթիկի սարերի բնական աղբյուրների ջուրը հասցրել է եկեղեցուն ու հարակից կացարաններին: /1/

Գյուղացիների խոսքերով՝ տարածքի հետագա ուսումանսիրություններն ու եկեղեցու վերանորոգումը նախատեսվում է ապագայում,  իսկ  մեր՝  արվեստաբանների բացահայտումները՝ շարունակվելու են  նաև առաջիկայում: